آشنايي با كتابخانه تخصصي فقه و اصول
1. فلسفه شکل گیری کتابخانه
كتاب و كتابخانه از اركان مهم فرهنگ ساز و از نشانه‌هاي بارز پويايي و رشد فرهنگ در جوامع انساني به شمار مي‌روند. مسلمانان، با پيروي از آموزه‌هاي قرآن كريم و پيشوايان معصوم (ع) در طول تاريخ، كتاب‌هاي بسيار تحرير كردند و كتابخانه‌هايي عظيم بنا نهادند.
امروزه و در عصر گسترش ارتباطات و رسانه‌ها و فراهم شدن ابزارهاي اطلاع رساني، هنوز كتاب و كتابخانه جايگاه ويژه خود را دارد، بلكه بهتر مي‌تواند ايفاي نقش كند. البته گسترش حوزه دانش‌هاي بشري و ديني، نيازي تازه فراروي فرهنگ دوستان و فرهنگ پروران گذارده و آن، تاسيس كتابخانه‌هاي تخصصي با سرويس دهي آسان است.
ترديدي نيست كه حوزه‌هاي علوم ديني، اگر بخواهند همگام زمان به نشر و ترويج فرهنگ ديني بپردازند، بايد به طور روزآمد، با تازه‌ترين دستاوردهاي فكري بشري آشنا شوند، و اين امر، ضرورت ايجاد مراكز اطلاع رساني،بانك‌هاي اطلاعات و كتابخانه‌هاي تخصصي را افزون مي‌سازد.
فلسفه تشکیل کتابخانه‌های تخصصی این است که با توجه به تشکیل مدارس تخصصی و رشته‌ها و مجلات تخصصی، کتابخانه‌های تخصصی نیز می‌تواند با همان منطق و هویت شروع به کار کنند تا کسی که در رشته‌ای فعالیت می‌کند، بتواند به تمام کتاب‌های آن بخش مرتبط بوده و منابع در دسترسش باشد.
در حوزه علميه قم، جناب حجت‌الاسلام و المسلمين سيدجواد شهرستاني با درايت و احساس عميق فرهنگي، تلاش گسترده‌اي را براي پركردن اين خلأ آغاز كرد، كه تأسيس كتابخانه‌هاي تخصصي (وابسته به دفتر آيه‌الله العظمي سيستاني) يكي از آنهاست.
2. افتتاح
كتابخانه تخصصي فقه و اصول از شهريور 1377ش كار تهيه و خريد كتاب را آغاز نمود. حوزه كار اين كتابخانه، چهار رشته اصلي: فقه، اصول،رجال و حقوق است؛ اصول و رجال دو بازوی علم فقه در حوزه‌های علمیه هستند و کسی که فقه و اصول را در حوزه علمیه می‌خواند، باید به علم رجال و حقوق تسلط داشته باشد،بنابراین این کتابخانه همه کتاب‌ها در این زمینه را گردآوری می‌نماید.
كتابخانه، پس از گذشت پنج ماه، در بهمن ماه همان سال،با 4500 جلد كتاب، ارائه خدمات را به صورت آزمايشي آغاز نمود و در نهم مهرماه 1378ش (20 جمادي الثانيه 1420ق) همزمان با ميلاد كوثر ولايت، حضرت فاطمه زهرا (س)به صورت رسمي افتتاح شد. اين كتابخانه با سالني به ابعاد 200 مترمربع به صورت قفسه باز، در اختيار اساتيد و پژوهشگران قرار گرفت.
3. تامین منابع
مسئله‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، شیوه جمع‌آوری و تهیه کتاب است. یکی از شیوه‌های تامین منبع برای کتابخانه، شرکت در نمایشگاه های بین‌المللی کتاب در خارج از کشور بوده که در این زمینه حدود بیست سفر خارجی به کشورهای مختلف از جمله مصر، مراکش، امارات متحده عربی، عربستان، لبنان، سوریه و... انجام شده است. همچنین خرید از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و ناشران در قم و دیگر شهرهای ایران صورت می‌پذیرد.
یکی دیگر از راه‌های تامین منابع کتابخانه، زیراکس از منابعی است که در ایران کمیاب بوده و از کتابخانه‌های دیگر شناسایی و با مراجعه به آنها یک نسخه تهیه و صحافی و در کتابخانه قرار می‌گیرد. بعضی از نشریات قدیمی کشورهایی از جمله مصر که نایاب بود را به همین صورت تهیه نمودیم و یا یک دوره کتاب515 جلدی (موسوعه القضاء و الفقه للدول العربیه) که فقط در ایران یک کتابخانه این مجموعه را داشت که با همکاری آنها، یک نسخه تهیه و در کتابخانه قرار گرفت.
دیگر موسوعات و قوانین کشورهای مختلف در مجلدات بیش از 20 جلد و بالاتر در این کتابخانه موجود می‌باشد.
همچنین افرادی از کشورهای مختلف از جمله اردن، عراق،الجزایر، مصر و دیگر کشورها برای این کتابخانه کتاب تهیه می‌نمایند.
4. ساختمان جدید
کمبود شدید مکان مورد نیاز برای نگهداری کتب و همینطور فضای مطالعه، نیاز روزافزون به تغییر مکان برای استفاده از فضایی وسیع و مناسب‌تر برای مطالعه و همین طور مخزن کتاب را برجسته کرد. بنابراین و با توجه و مساعدت حجت‌الاسلام و المسلمین شهرستانی، ساختمان جدید کتابخانه با زیربنایی بالغ بر 1000 متر مربع ساخته و تجهیز شد.
این ساختمان در سه طبقه و مشتمل بر یک طبقه مخزن درحدود 400 متر و یک طبقه برای بخش اداری و همچنین سالن مطالعه خواهران و یک طبقه هم بخش ریاست و فناوری اطلاعات و سالن مطالعه برادران در شهریورماه 1395ش برای پژوهشگران بازگشایی شد.
5. مراجعان
چون این کتابخانه تخصصی است، برای فردی که می‌خواهد پژوهش نماید مورد استفاده می‌باشد، بنابراین بیشتر مراجعین کتابخانه افرادی هستند که فعالیت‌هایی از جمله تهیه کتاب، پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری و طلاب و دانشجویانی که در زمینه فقه و اصول و حقوق تحقیق یا مقاله دارند.
6. نظام رده بندي
كتاب‌هاي كتابخانه بر اساس نظام رده‌بندي كنگره فهرست‌نويسي شده‌اند و فهرست كتاب‌هاي موجود و برخي اطلاعات ضروري ديگر، بر روي رايانه قابل جستجوست. كتابخانه، از نرم افزار كتابداري سيمرغ (نوسا) بهره مي‌گيرد.
امکانات موجود در کتابخانه شامل 3 دستگاه رایانه جهت جستجو، اینترنت پرسرعت و ...
7 . اطلاعات و آمار
اطلاعات آماري كتب و نشريات و ساير مواد كتابخانه‌اي در اين كتابخانه به شرح ذيل است:
1- كتاب ها: 70000 هزار مجلد .
2- نشريات: 50000 هزار شماره.
3- كتب لاتين: 1000 مجلد.
4- ديسك‌هاي فشرده: 200 حلقه.
5- پايان‌نامه‌ها(فارسی، عربی، لاتین): 5000 مجلد.
6- نسخههاي خطي: 50مجلد.
7- نسخههاي عكسي: 300 نسخه.
8- كتاب‌هاي چاپ سنگي: 500 مجلد.
9- مقالات: 90000 عنوان.
8 . فعاليت‌هاي علمي و پژوهشي
بغیر از خدمات کتابخانه‌ای، کتابخانه فعالیت‌های علمی و پژوهشی نیز انجام می‌دهد که عناوین ذیل از فعالیت این بخش می‌باشد:
8/1- تدوين مجموعه مقالات فقه پژوهي ومجموعه مقالات اصول پژوهي 69 مجلد
این مجموعه شامل مقالاتی در بیشتر موضوعات فقهی و اصولی به دو زبان فارسی و عربی و از مجلات گوناگون تهیه گردیده و هر دفتر شامل چند جلد می باشد؛
9 جلد مقالات اصول پژوهی به همراه فهارس شامل:
دفتر اول: کليات، ديدگاهها، ارتباط علم اصول با علوم ديگر، اقسام حکم شرعي/ دفتر دوم: مباحث الفاظ، کليات، اوامر، نواهي،عام و خاص، حقيقت و مجاز/ دفتر سوم: ادله احکام، قرآن، سنت، خبر واحد، اجماع، عرف،مصلحت، قياس، تعليل، استحسان، سد ذرايع/ دفتر پنجم: تعارض ادله/ دفتر ششم: اجتهاد،کليات، ديدگاهها، مرجعيت، ارتباط بين نص و اجتهاد، فتوا
و 60 جلد مقالات فقه پژوهی به همراه فهارس شامل:
دفتر اول: تجديد و تطور فقه، خصوصيات فقه اسلامي، ارتباط فقه با علوم ديگر، رابطه فقه و حقوق، مقاصد شريعت، اسباب واختلاف، مصلحت و ضرورت، شبهات وارده بر فقه/ دفتر دوم: تاريخ فقه، مدارس فقهي،فقهاء/ دفتر سوم: قواعد فقهيه/ دفتر چهارم: کليات، اقسام حکم، حق، تقليد/ دفترپنجم: کليات، نيت، نيابت، طهارت، نماز، روزه، زکات، حج، جهاد/ دفتر ششم: نکاح،طلاق، وصيت، ارث، احوال شخصيه/ دفتر هفتم: مکاسب محرمه، عقود، بيع، خيارات، ربا،دين، رهن، ضمان، حواله، شرکت، مضاربه، وديعه، اجاره، کفالت، هبه، مستحدثات اقتصادي/ دفتر هشتم: کليات قضاء، ادله اثبات دعوي، فقه جزايي/ دفتر نهم: کليات دموکراسي شورا، حکومت، ولايت فقيه، احزاب، حقوق بشر، آزادي روابط بين الملل، حسبه/دفتر دهم: صيد و ذبائح، اطعمه و اشربه، اسراف، حقوق زن/ دفتر يازدهم: مستحدثات پزشکي اجتماعي
8/2- فهرست مقالات فقهي و حقوقي (نرم افزار).
8/3- تهيه و نشر تراث الشيعه الفقهي و الاصولي
اين سلسله به تصحيح و عرضه ميراث عالمان شيعه در حوزه فقه و اصول مي‌پردازد.
در اين مجموعه رساله‌هاي كوتاهي كه در حجم يك كتاب نيستند و تاكنون منتشر نشده يا به شكل مطلوبي در اختيار محققان قرار نگرفته‌اند, تصحيح و احياء مي‌شوند.
درانتخاب رساله سعي مي‌شود اين اولويت‌ها منظور گردد: مقام علمي صاحب نسخه، مورد ابتلا بودن موضوع رساله،تاثير گذاري علمي رساله، قدمت نسخه.
اولين جلد از اين مجموعه اختصاص به رساله‌هاي اصول فقه شيعه دارد كه شامل 7 رساله:
1.موازین الاحکام از محمدجعفر استرآبادی- 2. نخبه العقول فی علم الاصول از سیدجعفرکشفی دارابی- 3. الفتوی از احمد بن علی مختار گلپایگانی- 4. مقدمه الواجب ازسیدماجد بن هاشم جدحفصی بحرانی- 5. نزهه الاسماع فی حکم الاجماع از محمد بن حسن حرعاملی- 6. حجیه الشهره از سیدعلی طباطبایی- 7. التسامح فی ادله السنن از محمدباقربن محمدجعفر بهاری همدانی با تحقیق و اشراف آقایان مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی در 632 صفحه و به زبان عربی منتشر شده است.
جلد دوم از اين مجموعه اختصاص به رساله‌هاي فقهي دارد که شامل 5 رساله:
1. اختلاف الزوجین فی المهراز لطف الله بن عبدالکریم عاملی میسی- 2. اختلاف الزوجین فی المهر از سیدمحمدباقرحسینی استرآبادی- 3. ضوابط الرضاع از سیدمحمدباقر حسینی استرآبادی- 4. کشف القناعاز یوسف بن احمد بحرانی- 5. الرضاع از محمدهادی بن محمدصالح مازندرانی، با تحقیق واشراف آقایان مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی در 597 صفحه و به زبان عربی منتشر شدهاست.
جلدهاي سوم و چهارم نيز دردست پژوهش است.
8/4- تحقیق، تصحیح و چاپ کتاب نخبه (رساله عملیه فارسی) محمدابراهیم کلباسی (م1261ق) با چهارده حاشیه از فقهای بزرگ: شیخ انصاری، میرزاحسینعلی تویسرکانی، سیداسدالله شفتی اصفهانی، حسینی حسینی تبریزی کوه کمره ای، میرزا محمدحسن حسینی شیرازی، میرزامحمدحسین بن میرزاخلیل تهرانی نجفی، آخوند خراسانی، محمدعلی غروی نخجوانی، میرزاابراهیم محلاتی شیرازی، سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی، شیخالشریعه فتح الله نمازی اصفهانی، سید ابوالقاسم دهکری اصفهانی و حاشیه (رض)، باتحقیق آقایان مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی در 318 صفحه به زبان فارسی منتشر شدهاست.
8/5- تحقیق، تصحیح و چاپ کتاب فقه زنان (رساله سلیمانیه) از ابوالقاسم بن محمد جرفادقانی (م1092ق)با تحقیق آقایان مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی در 440 صفحه و به زبان فارسی منتشرشده است.
8/6- تحقیق، تصحيح و چاپ كتاب نورالسبل (اولموسوعه فی مصطلحات اصول الفقه) در قواعد فقهيه از آیت الله عبدالرسول مجتهدیزدی (م 1342ق) با تحقیق آقایان مهدی مهریزی و علی صدرایی خویی در 751 صفحه بهزبان عربی منتشر شده است.
8/7- تدوين اجازه‌نامه‌هاي فقهي (اجتهاد) (در دست انتشار).
8/8- تدوين فهرستگان نسخههاي خطي اصول فقه (در حال پژوهش).
8/9- تدوين مجموعه مقالات فقه پزشکی در 27 مجلد. (تغییر جنسیت2ج. تلقیح مصنوعی7ج. رحم جایگزین7ج. سقط جنین11ج)گردآوری آقای محسن ملک لی در 20 هزار صفحه.
در هر یک از موضوعات کلیه مطالب و مقالات به زبان های عربی و فارسی از مجلات، کتب و سایت‌ها شناسایی شده و سپس در یک نظام موضوعی منطقی تنظیم گردیده است.
دفتر اول از مجموعه مقالات فقه پزشکی در موضوع تغییر جنسیت شامل پنج بخش:موضوع‌شناسی، مقالات فقهی و حقوقی، استفتائات، همایش‌ها، گزارش‌ها، اخبار تغییرجنسیت یافتگان در 106 عنوان مقاله و گزارش و ... تنظیم شده است.
دفتر دوم از مجموعه مقالات فقه پزشکی در موضوع تلقیح مصنوعی ، شامل سه بخش:موضوع‌شناسی، تحلیل‌های فقهی و حقوقی، فتواها و استفتائات تنظیم گردیده است.مقالات عربی از سال 1365ق تا سال 1432ق در 57 عنوان و مقالات فارسی از سال 1342ش تا سال 1390ش در 105 عنوان می‌باشد. همچنین جلد هفتم شامل فتواها و استفتاءات شیعه، اهل‌سنت، مسیحیان و یهودیان در حدود 470 صفحه می‌باشد.
دفتر سوم در موضوع رحم جایگزین در سه بخش موضوع شناسی و تحلیل های فقهی وحقوقی و گزارش‌ها و گفتگو‌ها در هفت جلد تنظیم شده است. در بخش اول 37 مقاله فارسی و عربی و در بخش دوم 122 مقاله فارسی و عربی و در بخش سوم 51 مقاله فارسی و عربی و کلا 210 عنوان مقاله و مطلب می باشد.
دفتر چهارم در موضوع سقط جنین در دو بخش موضوع شناسی و تحلیل‌های فقهی وحقوقی و در 11 جلد تنظیم شده است. در بخش اول 108 مقاله فارسی و عربی و در بخش دوم 202 مقاله فارسی و عربی و کلا 310 عنوان مقاله و مطلب می‌باشد.
9) پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه
پايگاه اطلاع رساني كتابخانه تخصصي فقه و اصول، با هدف دسترسي آسان اساتيد و پژوهشگران به منابع، و آگاهي سريع از تازه هاي كتابخانه و اخبار و گزارش هاي مرتبط، راه اندازي شده است.
آدرس سایت: www.feghlib. ir
10. ساعات كار كتابخانه
ساعت 07/30 تا 19 ویژه برادران (سالن مجزا)
ساعت 07/30 تا 14 ويژه خواهران (سالن مجزا)
نشاني كتابخانه: قم، بلوار امین، 20متری گلستان،گلستان 11، پلاک 4.
تلفكس: 32939668-32914608- 32915394